R.I.P. at La India Elegante Y El Negrito Amante

“Sirko? Hindi bale ang sirko; ang papatay sa ating kompanya ay ang mga sarswelang Tagalog." 

‎Mali si Colas nang sabihin niya ang linyang ito. Naniniwala akong hindi pa sila patay. Umaasa akong ipinaglalaban pa rin nila ang sining, kahit mahirap, kahit kumokonti ang taga-suporta at kahit nawawalan sila ng pag-asa paminsan-minsan. 

Sa panonood ng dulang R.I.P. at La India Elegante Y El Negrito Amante, nalahad ang transpormasyon at kamatayan ng Pilipinong sining – mula sa komedya, naging sarswela at kalauna’y naging pelikula. 

Pagpasok namin sa teatro, napansin ko agad ang puti at walang kalaman-lamang entablado. Ako’y nagtaka kung bakit walang disenyong nakalagay at kung bakit pahilis ang plataporma. May kakaibang balak pala sila. Ang pinakahuling senaryo ang lubos na nakaagaw ng aking pansin. Nang biglang lumabas ang kabaong, nabatid ko na ang rason sa likod ng simpleng disenyo ng entablado. Magaling ang kanilang pagkakagawa at nagamit nang husto ang espasyo. Ito’y malikhaing ideya na tumatak sa isip ng mga manonood. Makahulugan ang pagpasok ng mga aktor sa kabaong. Sinasagisag nito ang tuluyang pagbagsak ng industriya. 


Natutong mag-agwanta at i-angkop ng kompanya ni Colas ang kanilang mga sarili para pumatok sa masa. Ito’y isang malungkot na katotohanan. Nawawala na ang diwa ng kanilang gawain at pag-arte para matugunan ang kagustuhan ng madla. Ngunit hindi pa rin ito sapat para mapagpatuloy ang anumang anyo ng sining. Kahit sa kasalukuyang panahon, nararanasan pa rin natin ang isyung ito. Oo, may mga dula pa namang naitatanghal, lalo na rito sa Ateneo. Pero marami pa bang sumusuporta sa mga ito? Kung hindi kailangang panoorin ang R.I.P. para sa klase, sa totoo lamang, siguro’y magdadalawang-isip muna ko bago bumili ng tiket. Humihina na ang ating pagpapahalaga sa Pilipinong sining. Sana makilala at maitaguyod natin ito. Sana, tulad ng mga tauhan sa dula,matuto tayong makiisa. Nang matanggap ni Colas ang sulat mula kay Senorita San Miguel, nawalan na siya ng pag-asa. Siya’y napagod na’t sumuko. Gayunman, nakuha niya ang suporta mula sa kanyang mga kasamahan. Sama-sama sila, saan man mapunta. Nakahahanga ang kanilang pagkakaisa. Sana ganoon din ang ating bayan. Sana hindi natin hahayaang dumating ang dramatikong wakas ng R.I.P. 

Akong Bahala Sa'yo

Ang sarap ng pakiramdam na hindi ka responsable para sa anumang bagay, na wala kang pananagutan para sa sinumang tao. Wala kang iniintindi, wala kang pinoproblema. Madali ang ganoong buhay. 

Pero sadyang makulit ang tao, pinapahirapan ang sarili at ginagawang komplikado ang mga bagay-bagay. Ginugusto niyang magkaroon ng kahulugan ang buhay at paano niya ginagawa ito? Siya’y nagmamahal. Siya’y nagkukupkop, nag-aalaga at sumusuporta. Siguro, ganyan talaga ang tao.

Sa pelikulang The Unbearable Lightness of Being, iyan ang ginawa ng mga bidang si Tomas at Tereza. Noong una, hambog at maangas si Tomas. Litong-lito nga ako habang siya’y pinapanood pagkat may dalawang magkaibang personalidad na nalahad sa iisang tauhan. Isa nga rito ang babaerong Tomas, at ang isa nama’y ang Tomas na mapag-aruga at mapagmalasakit. Parang naglalamangan ang dalawang magkasalungat na karakter, gaya ng paglalaban ng bigat at gaan ng pakiramdam - ng desisyong maging responsable o iresponsable. Itong tunggaliang nagaganap sa loob ni Tomas ay pilit na iniintindi at tinatanggap ni Tereza, bagaman siya’y nasasaktan. Pero kahit anong gawin niya, hindi niya maunawaan kung bakit ganoon umasta ang kanyang asawa. Gayon pa man, sa gitna ng kaguluhang ito, may isang nangingibabaw na katotohanan. Alam na ng manonood ang sagot sa tanong ni Sabina para kay Tomas, “What do you care about?” Halata namang mahal niya si Tereza. Ngunit ako’y may kaunting pagtataka pa rin kung bakit siya ang kanyang napili. Bakit ang simpleng babae mula sa payak na syudad ang nagpabago sa lalaking ito? At bakit silang dalawa ang nagmahalan? Pinili ni Tomas na maging responsable kay Tereza, para bang sinasabi na “Huwag kang mag-alala, sagot kita. Akong bahala sa’yo.” Nagsakripisyo siya para sundan si Tereza sa kung saan-saang lugar. Nainggit nang makitang may ibang lalaking kasayaw ang asawa, pagkat siya lamang ang maaaring gumawa noon. Siya lamang ang mag-aalaga at magmamahal sa kanya. Lahat ito’y kanyang ginawa upang mapasaya ang pinakamamahal niya. Walang hiniling na kapalit. Basta masaya si Tereza, masaya na rin si Tomas. 

Nang sila’y nasa Switzerland, nakadepende si Tereza kay Tomas at sobrang bigat na ng nadarama niya, hindi na niya nakayanan ito. Kaya gaya ni Sabina na sanay sa buhay na ‘magaan’, siya’y kalaunang tumakas. Sabi pa niya kay Tomas, “Dapat tinutulungan kita pero nagiging pabigat ako.” Ako mismo, ayoko ring maging pabigat. Ayaw na ayaw kong humingi ng pabor mula sa mga tao, ayaw kong nahihirapan ang iba dahil sa akin. Kahit sabihin pa niyang ayos lang kasi handa siyang gawin ito para sa akin, inaayawan ko iyon. Para bang sinasagot ko sa kanya na “Kaya ko ang sarili ko.” May sarili rin akong tunggalian ng pagbigay at pagtanggap ng pag-ibig. Pero naiisip ko rin na ako’y maswerte, kasi ang taong pumiling maging responsable sa’kin ay siya ring aking pinananagutan at napagkakatiwalaan.  

Balik na tayo sa peliklula. Nang malapit nang mamatay ang kanilang alagang aso na si Karenin, paulit-ulit sinasabi ni Tereza sa kanya na “Don’t be scared.” Ito rin ang kailangan nilang marinig. Ito ang sinasabi nila sa kanilang sarili: huwag matakot magmahal. Kahit mahirap kumalinga, kahit mahirap iugnay ang sarili sa isang tao, ito’y walang kasinghalaga.

*** Naging interesado ako sa nobelang ito at nang malaman kong may pelikula, agad ko itong pinanood. Kahit medyo mahaba ito at may mga bulgar na tagpuan, naintriga pa rin ako ng konsepto’t storya. Syempre, laging mas maganda ang libro kaysa sa pelikula, kaya pinangako ko sa aking sarili na basahin ang libro sa sandaling makahanap ako ng kopya.

Pagsikat at Paglubog

Ang pagsikat at paglubog ng araw ay mga inaasahan at pangkaraniwang pangyayaring nagaganap sa araw-araw nating buhay. Madalas mang mapawalang-bahala, magugulo ang ating realidad kung mawala ito. 

Tawang-tawa ang klase nang mapag-usapan natin ang template para sa mga action films. Kabisado na natin ang lahat ng magaganap: ang gwapo at batak na bida na makikipag-away sa mga masasamang kalaban upang maligtas ang kanyang magandang kasintahan. Napakaraming action films pero magkakatulad ang balangkas at pare-pareho lamang ang mga pangyayari. Hindi naman tayo umaangal. Sa katunayan, hinahanap-hanap pa nga natin ito, e. Hinahanap natin ang pamilyar. Ganoon din ang ating ginagawa sa mga paborito nating kanta o palabas – paulit-ulit pinakikinggan, araw-araw pinanonood. Alam mo na pero uulit-ulitin mo pa. Bakit? 

Mukhang magkakasundo kami ni Hans Robert Jauss pagkat nahumaling ako sa kanyang ideya ng horizon of expectations. Ako mismo’y ayaw sa mga sorpresa, gusto kong ako ang in-charge. Kung hindi ko man kontrolado ang magaganap, kinakailangang mabatid ko ito. Alam man lamang, puwede na rin. Basta hindi ako mabibigla. Ayokong nagugulat. Kahit sa mga simpleng bagay lamang, gusto ko ng constancy at familiarity. (Ang ganda ng mga salitang ito sa Ingles. Mayroon sigurong katumbas na termino sa Filipino ngunit walang angkop na resultang lumabas sa Google Translate, paumanhin po.) Doon napapalagay ang aking loob. Mula paggising hanggang pagtulog, planado na ang aking araw: papasok sa Ateneo, mag-aaral, kakain ng tanghalian, makikipagkuwentuhan sa mga kaibigan, papasok muli sa klase, uuwi, gagawa ng takdang-aralin, mag-iinternet, matutulog. Simple ang iskedyul, nakaiinip minsan pero ayos lang. Mas mabuting ganoon. Iyon na ang nakagawian.

Mapapansin sa larawan sa itaas na mahilig din ako sa mga sunrise at sunset. Gaya nga ng nakasaad sa paliwanag, hindi natin napapansin ang pagsikat at paglubog ng araw, isang nakahahangang likha ng Diyos. Ito’y mga kaganapang patuloy, paulit-ulit at hindi nagbabago. Siguradong-sigurado ako na bukas, sisikat ang araw sa umaga at sa hapon, ito’y lulubog. Kung iyo’y hindi nangyari, hala. Malalagot tayo. Sa pagsikat at paglubog ng araw, may sense of familiarity pero may kakaiba’t hindi inaasahan pa rin. Ang paghahalo ng mga kulay ay nagbabago – malimit ay dilaw na may kasamang kahel pero and paborito ko ay iyong kulay rosas o lila. Nakatutuwang pagmasdan ito, para bang ako’y nakararanas ng katahimikan at kapayapaan tuwing ito’y aking nakikita.

Hindi naiiwasan ang unexpected. Sa buhay ng tao, hindi natin alam ang lahat at lalong hindi tayo ang laging masusunod. Kaya siguro nais nating makontrol ang maliliit na bagay, kasi hanggang doon lamang ang kaya nating kontrolin. Madalas nating marinig na “Life is full of surprises” o kaya naman “Expect the unexpected.” Maaaring takot lamang ako sa pagbabago kaya mahilig ako sa kinaugalian. Pero hindi naman masamang panghawakan ang pamilyar, 'di ba?